Erik Scherder is als hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam actief, maar vooral bekend als bevlogen wetenschapsvoorlichter over alles wat met de hersenen te maken heeft. Tijdens de vakbeurzen Electronics & Application en LabNL steekt Scherder zijn keynote af over de goede effecten van bewegen op de hersenen en een leven lang leren. Want de moderne mens heeft continu uitdaging nodig, maar zoekt dat volgens de hoogleraar onvoldoende op. FHI sprak met hem.
Door: Dimitri Reijerman
Werk moet je het liefst uitdagen, vertelt Scherder. Ook na én tijdens een al dan niet welverdiende zomervakantie: Want uitdaging betekent moeite doen. Sommige mensen zijn tijdens hun vakantie bezig met wandeltochten maken, grote steden bezoeken of zich verdiepen in musea. Dat is moeite doen. Aan het strand liggen en naar de blauwe lucht turen kost aanzienlijk minder moeite. Als je actief bent gebleven tijdens je vakantie, is jouw opstart om te gaan werken gemakkelijker dan na een niet-actieve vakantie. De hersenfuncties die te maken hebben met het maken van beslissingen en motivatie zakken in als je ze een tijdje nauwelijks hebt benut. Dus blijf jezelf gedurende de vakantieperiode voldoende uitdagen.
Want de verleiding om helemaal niets te doen tijdens een vakantie is logischerwijs groot, zegt Scherder: Ik begrijp de verleiding om de witte wijn op tafel te zetten. Maar daarmee loop je wel het risico dat je ook je gezondheid om zeep helpt, want dat doe je normaal niet. Uit onderzoek blijkt dus dat je actief moet blijven. En vergeet niet, uitdagen hoeft niet alleen normaal werk te zijn. Vrijwilligerswerk is dat ook.
Technologie maakt lui
Moderne technologie kan de mens (te) lui maken doordat de uitdaging wordt weggenomen, zo meent de hersenprofessor: Wat je ziet is dat het heel aantrekkelijk is geworden om steeds minder mental effort te doen. Denk aan de ontwikkeling van AI bijvoorbeeld, maar het begon al met de uitvinding van de afstandsbediening voor de televisie. Vroeger stond je nog op om naar een andere zender over te schakelen, nu blijf je passief zitten op de bank. Evolutionair gezien vinden we het fijn als ons dingen gemakkelijker worden gemaakt, zoals beschreven in de law of least mental effort en de law of the least physical effort.
Vanuit de medische wereld kun je over alle technologische ontwikkelingen alleen maar enthousiast worden. Recentelijk werd een liedje van Pink Floyd uitgelezen op basis van hersengolven met elektroden op het brein. Dit zou in de toekomst kunnen betekenen dat iemand met spraakstoornissen toch mogelijkheden krijgt voor communicatie. Maar ik zie nu dat studenten op de VU hun essays met Chat-GPT kunnen uitdraaien. Dat is uiteraard niet de mental effort die het brein nodig heeft, in tegendeel: het maakt je alleen maar luier. We hebben geen prikkelingen nodig, maar uitdaging!
Blijf bewegen
Bezoekers aan E&A en LabNL bewegen volgens de hoogleraar neuropsychologie vaak te weinig tijdens hun werk. Dat heeft consequenties, zegt Scherder: Het zijn vaak zittende beroepen. Ik wil hen duidelijk maken dat te lang achter elkaar zitten niet bijdraagt aan een gezonde leefstijl. Zorg ervoor dat je tussen je werk door voldoende beweegt. Zo houd je jezelf scherp en kun je geconcentreerder werken. Op de lange duur voorkomt het ook chronische ziekten. Ik onderbreek mijn colleges bijvoorbeeld elk half uur om drie minuten squats te doen.
Maar ook thuis kun je als werkende je hersenen in een goede gezondheid houden: Denk aan een goed dag-nacht-ritme. Gebruik de slaapkamer voor maar twee dingen en sport niet twee uur voordat je gaat slapen. En het blauwe licht van je mobieltje kan ook je slaap verstoren.
Kortom, het is volgens Scherder gezonder om vaker na te denken, ondanks de toegankelijkheid van moderne technologie: Als je kijkt naar studies over multimediagebruik zie je dat mensen steeds oppervlakkiger prikkels verwerken. Denk aan het gebruik van social media. We gaan weinig meer de diepte in en dat vermindert je aandachtscapaciteit. Op dat vlak zijn we minder goed af dan vijftig jaar geleden.
Ik ben heel optimistisch van aard, maar de opkomst en invloed van AI moeten we wat afremmen. Als je mij vraagt of alle laptops uit de collegezalen moeten verdwijnen, dan zeg ik volmondig ja. Sommige studenten zitten tijdens een college gewoon een film te kijken, dit leidt weer andere studenten af. Pak gewoon weer een notitieblok.
Prof. Dr. Erik Scherder opent de beurzen Electronics & Applications en LabNL op dinsdag 26 september. Hij spreekt over het effect van bewegen op de hersenen, de relatie tussen beweging, gedrag en mentale gezondheid, werkstress en het geheugen. Meld je gratis aan voor een bezoek aan Electronics & Applications of LabNL om de lezing bij te wonen.
