Piet van der Laan

Piet van der Laan, hoogleraar Hoogspanningstechniek en Elektromagnetische Compatibiliteit, Technische Universiteit Eindhoven is 3 januari 2017 overleden.

Als jong onderzoeker heeft Piet 19 jaar onderzoek gedaan naar energie uit kernfusie. Hij was een van de eerste Rijnhuizen plasmafysici. Naast een lange periode in Jutphaas heeft Piet een aantal jaren in de VS gewerkt, o.a. drie jaar bij het roemruchte Los Alamos laboratorium in New Mexico. In gesprekken, vaak tijdens de lunch, begon hij vaak over Los Alamos; reizen met de Holland America Line, verblijf in de Lodge, het landschap in New Mexico, de fascinerende plasma “pinches”. Deze Amerikaanse periode moet een bijzondere tijd zijn geweest voor hem, zijn vrouw Janny en hun drie dochters.

In 1978 is Piet benoemd tot hoogleraar aan onze universiteit, een positie die hij tot z’n emeritaat in 2000 heeft vervuld. Zijn intreerede had als titel “Hoogspanning waarom?” Daarin betoogde hij overtuigend dat Hoogspanning niet alleen een belangrijke rol speelt in onze energie voorziening, maar ook daarbuiten prachtige toepassingen kent. Nu, bijna 4 decennia later, is het Eindhovense onderzoek aan de vele toepassingen van gepulste hoogspanning, pulsed power technology, springlevend en internationaal toonaangevend.

Zijn vakgebied Hoogspanningstechniek en Elektromagnetische Compatibiliteit bood hem alle gelegenheid om aan z’n onderzoek een natuurkundige invulling te geven. Hij was een docent pur sang en zeer sterk in het aanschouwelijk maken van problemen met elektrische en magnetische velden. Meer nog dan de wiskunde waarmee deze velden worden beschreven hechte hij aan inzicht in de achterliggende fysica. Hij werkte daarbij vaak met hand-geschetste tekeningen en met briljante voorbeelden, voorbeelden die vaak een link hadden naar ongerelateerde zaken. Zo gebruikte hij het prachtige schilderij De toren van Babel van Pieter Breugel de Oude, te zien in Booijmans in Rotterdam, als synoniem voor het ongerijmd aan elkaar koppelen van elektrische systemen. Aan het begrip “inductie” gaf hij invulling met Escher’s fascinerende “waterval” prent.

Niet alleen z’n voorbeelden koos hij zorgvuldig. Hij was heel kritisch op de manier waarop een elektrisch circuit is getekend. De manier van tekenen verraadt of je een circuit snapt of niet. Piet schaafde altijd aan zijn presentaties, z’n voorbeelden en z’n tekeningen, om ze zo duidelijk mogelijk te maken voor z’n publiek en studenten. Een mooie proeve van kunnen is te zien in z’n geweldige leerboek “Electromagnetic Fields in Electrical Engineering: Understanding Basic Concepts”.

Eerlijkheid boven al, wars van politieke machinaties. Piet ging altijd uit van het goede in personen. Maar iemands sterkte is soms ook zijn zwakte: Piet had het er duidelijk moeilijk mee om streng te zijn naar ondergeschikten. Maar naar zijn gelijken kon hij met vuur zijn zaak verdedigen. Piet was een warm collega, een leermeester met scherp zicht op de fysica. Altijd doordringen tot het fundament en de kern van de zaak, en daar onconventionele oplossingen zoeken ook als ze tegen de geaccepteerde wijsheden en normen ingaan. Daarbij trapte hij wel eens op lange tenen. Maar veel van z’n inzichten bewijzen tot op de dag van vandaag hun nut en vindingrijkheid in het onderzoek.

Mede door zijn inzet is de betrouwbaarheid van allerlei elektrotechnische industriële installaties enorm toegenomen sinds de jaren ’90. Zijn aanpak op het gebied van bekabeling is nu in allerlei handboeken terug te vinden. Tot twee jaar geleden gaf hij voordrachten voor de PAO EMC cursus, waarin hij vrijgevig z’n kennis en inzicht deelde met de industrie.

Piet heeft altijd een link behouden naar het plasmaonderzoek, zijn promotiewerk. Hij heeft mede vorm gegeven aan ons onderzoek naar pulsed power technieken en transiënte plasmas; een domein waarop recentelijk een eerste hoogleraar in de faculteit Elektrotechniek is benoemd. Helaas heeft hij geen kennis meer kunnen nemen van deze benoeming. Met plezier heeft hij de laatste jaren meegewerkt aan aspecten van de grote kernfusiereactor ITER, de eerste die meer energie moet leveren dan consumeren. Deze reactor wordt nu in Zuid-Frankrijk gebouwd. Piet voorzag dat energie uit fusie nog lang zou duren; hij heeft het dan ook niet meer mogen meemaken dat ITER in werking was.

Prof. Dr. Ing. A.J.M. Pemen, Dr. A.P.J. van Deursen

Vakgroep EES, TU Eindhoven