Verwarming, koeling, ventilatie, zonnepanelen en een WKO-installatie geïntegreerd in één klimaatsysteem. Dat was het ultieme doel van HAS Hogeschool in Den Bosch. Samen met Rensen Regeltechniek en Crijns Energy Controlling ontwikkelde de school een innovatief plan en kwam men hiermee stapsgewijs dichter bij een duurzame leeromgeving.
Het begon zes jaar geleden toen Joost Veltman, manager Facilitaire Dienst en Huisvesting, zijn werk bij de HAS begon. Vrijwel direct constateerde hij achterstand op een aantal gebieden, waaronder het gebouwbeheersysteem. In het gebouw zelf was het muf en benauwd. Het was maar deels warm te krijgen, en voor een ander deel helemaal niet. Om van de torenhoge energierekeningen nog maar te zwijgen. Dit was voldoende aanleiding om de gebouwen grondig aan te pakken.
Ingrijpend migratietraject
Samen met Tonny Nijholt, medewerker Facilitaire Dienst startte hij het ingrijpende migratietraject. Het complex bestaat uit twee delen. Het eerste deel met de A, B en C gebouwen dateert uit 1996, het nieuwste D deel werd in 2002 opgeleverd. Er zaten twee verwarmingssystemen in, twee verschillende brandmeldsystemen en twee ventilatiesystemen. Alles was dubbel en autonoom, maar niet op het niveau van het gebouwbeheersysteem dat inmiddels ook twintig jaar oud was. Snel werd duidelijk dat veel was wegbezuinigd of goedkoper was uitgevoegd om kosten te bedrukken. Joost legt uit: “We hebben kunnen herleiden dat destijds 40.000 gulden is bespaard op bekabeling, met als gevolg dat we later voor 125.000 euro de boel hebben moeten laten aanpassen. Vanuit die ervaring hebben we met elkaar afgesproken dat áls we iets zouden gaan veranderen, het meteen goed moest zijn.”
HAS Hogeschool ging de uitdaging aan met Royal HaskoningDHV en ontwikkelde het programma Fit for Use. Dit was een visiedocument over hoe het gebouw er in de toekomst uit zou moeten zien om het onderwijs te kunnen faciliteren. Niet alleen installatietechnisch, maar ook in termen van exploitatie, gebruik, benutting, beheer en beheersbaarheid. Dit had ook te maken met het groeiende aantal studenten, maar ook het toenemende aantal medewerkers bij HAS. Om ruimte te faciliteren aan deze groepen, was er een duidelijk plan nodig.
Het programma Fit for Use bestond uit vier pijlers: Voldoende vierkante meters (1), aangenaam gebouwklimaat in de hele school (2), de transformatie van het atrium (3) en tot slot Het Nieuwe Werken (4). De fase van pijler nummer vier zou uiteraard pas na de oplevering van het totale klimaatsysteem van start gaan. Kwaliteit stond duidelijk voorop en innovatieve ideeën tot energiebesparing werden op prijs gesteld. Rensen Regeltechniek nam als enige partij het voorstel aan en stelde het zogenaamde Weather Forecast Control systeem voor, wat nu MeteoViva Climate heet.
De vraag is welke technologie er achter deze vernieuwingen verscholen zit. Harry Crijns van Crijns Energy Controlling legt het uit: “Wij zijn als onderaannemer van Rensen Regeltechniek verantwoordelijk voor het klimaatvoorspellingssysteem als applicatie op het gebouwbeheersysteem. Het is een nieuwe vinding op het gebied van klimaatregeling. De trend is dat gebouwen steeds meer gaan lijken op thermosflessen. De norm voor de interne belasting per werkplek is nog steeds 100 Watt. In dit systeem gaan we uit van 250 Watt. Er gaat bijna geen energie, geen warmte meer uit. Wanneer je gebouwen steeds meer gaat isoleren en steeds minder energie nodig hebt, dan merk je dat het opwekken van die energie leidt tot een klimaatverslechtering. Je moet dus niet reageren op een temperatuur- of koelingsvraag, maar juist anticiperen. Dat doet dit systeem.”
Klimaatvoorspellingssysteem
Het klimaatvoorspellingssysteem verwerkt niet alleen de gemeten buitentemperatuur, maar bepaalt ook hoeveel energie nodig is. Deze gegevens komen om de 74 uur binnen en concrete resultaten zijn onmiddellijk zichtbaar. Het systeem bespaarde in twee jaar 12,3% op gas en 17,8 % op elektriciteit. Met de aanleg van de WKO en nu het ventilatiesysteem draait, wordt het alleen maar beter.
Waarom Rensen juist dit systeem heeft voorgesteld, licht hij als volgt toe: “De HAS vroeg ons naar een innovatief idee om energie te besparen. Idealiter wil je het ruimtelijk regelen. Hoe kleiner de zones, des te meer er geoptimaliseerd kan worden. Dit gebouw leent zich daar gewoon niet voor, omdat het vanuit een ouderwetse bouwfilosofie is gebouwd. Alles zit achter één verwarmingsgroep. Dit klimaatvoorspellingssysteem is een heel geschikt alternatief. Hiermee bereken je van tevoren de energievraag. De toekomstige situatie wordt gesimuleerd en dat is wel uniek.”
In de zomer van 2015 is er een start gemaakt met de aanleg van een WKO-installatie en in april 2016 werd het systeem officieel in gebruik genomen. In eerste instantie alleen voor de HAS, maar ook bij Avans worden de mogelijkheden voor een dergelijk systeem verkend. In de toekomst zouden deze systemen aan elkaar gekoppeld worden, waardoor energie uitgewisseld kan worden. Dat zal zich uiten in een hogere duurzaamheid.
In drie jaar tijd heeft de HAS behoorlijk wat bereikt, maar zowel qua systemen als in het gebruik van het gebouw valt nog veel te doen. Met de introductie van systemen als het hier toegepaste MeteoViva Climate doen modelgebaseerde regelingen hun intrede in de gebouwautomatisering en zullen dergelijke technologiën vaker ingezet worden om een beter binnenklimaat te realiseren met beheersing van het energieverbruik. Joost vertelt: “Ik schat dat de Return on Investment voor de migratie binnen vijf jaar zichtbaar zal zijn”. Met het winnen van dee bronzen SustainaBul, laat HAS in elk geval alvast zien dat het op de juiste weg is naar een duurzamere toekomst.
