Omgaan met stress is te trainen

Het menselijk brein kan dankzij het stressmechanisme in een kwart seconde vaststellen of een persoon, situatie of voorwerp een bedreiging is. Dat kan levensreddend zijn, maar een te hoog stressniveau zorgt ook voor gevaarlijke situaties op de werkvloer. Toch kunnen mensen beter leren omgaan met stress, waarbij leidinggevenden een belangrijke rol spelen.

Door: Dimitri Reijerman

Dat zegt Marcel de Munck van D&F consulting. Hij zal tijdens het LabSafety event 2019 een lezing geven met de titel ‘Stress keeps me alive! Hoe ga ik om met noodsituaties?’. Hij wordt direct concreet als we praten over de voor- en nadelen van de menselijke stressreactie: “Bij noodsituaties in de labwereld kan stress heel nuttig zijn. Als er bijvoorbeeld brand uitbreekt in een lab, of er is een stof ontsnapt of kapot gevallen wat tot besmetting kan leiden.“

De Munck vertelt wat hij tijdens zijn lezing zoals zal gaan bespreken: “Ik zal meer ingaan op de rol van stress, wat het stress-systeem doet, hoe het ontstaat na een miljoen jaar evolutie. Je kunt drie dingen doen: vluchten, vechten of bevriezen.”

Hij vervolgt: “Stress heeft te maken met de opbouw van onze hersenen. Ons ‘reptielenbrein’ dat bestaat uit onze hersenstam en tussenbrein is ons meest primitieve brein dat verantwoordelijk is voor primaire functies als hartslag, adem halen en bloedsomloop. Hier zitten ook de drie stressreacties.”

Volgens de consultant heeft stress, zoals gezegd, positieve kanten maar zeker ook negatieve gevolgen: “Aan de ene kant heeft stress een negatief effect op ons. Zo zorgt continue stress voor meer ongevallen, omdat mensen vaker afgeleid zijn en meer gaan twijfelen. Dat is het normale effect wat stress heeft. In extreme gevallen, bijvoorbeeld bij brand, kan stress ook ons leven redden. Bij noodsituaties kunnen we heel primitief reageren, zonder dat we daarover hoeven na te denken. Dan zijn de hersenen supersnel in staat om iets te gaan doen. Bij een naderende spookrijder bijvoorbeeld reageer je automatisch.”

Stress voorkomen en beïnvloeden

Ondanks de angst bij veel mensen voor een hevige stressreactie is het omgaan met stress, bijvoorbeeld op de werkvloer, wel degelijk te beïnvloeden. En leiderschap speelt daarbij een belangrijke rol zegt De Munck: “Met name als je kijkt naar normale stress is er ook een duidelijke correlatie is tussen leiderschap, de veiligheid in een organisatie en het aantal ongevallen. Een leidinggevende kan aan knoppen draaien – denk aan werksfeer, beslissingsbevoegdheid, zingeving, inspraak en mogelijkheden tot zelfontwikkeling – waardoor jouw stressniveau kan verminderen. Als er bijvoorbeeld een slechte werksfeer is, of weinig doorgroeimogelijkheden, zorgt dat voor stress en onveiliger gedrag. Mensen zijn sneller afgeleid of hebben geen focus meer. Een werkgever kan dus veel beïnvloeden op het gebied van stress.”

De moderne wereld heeft ook veel invloed op de spanning of druk op de mens. De Munck: “Het stressniveau bij de gemiddelde mens is toegenomen. Dat heeft te maken met de hoeveelheid informatie die we binnenkrijgen. Die is exponentieel toegenomen door smartphones et cetera. Onze hersenen moeten deze prikkels zien te verwerken. Maar onze hersenen zijn honderdduizenden jaren geleden ontstaan, toen het leven veel overzichtelijker was met veel minder prikkels. Ons brein is nog zo toen wij nog jagers-verzamelaars waren. De evolutie van de wereld is veel sneller gegaan dan de evolutie van ons brein.”

(On)gezonde werkdruk

In sommige landen wordt vanuit de overheid geprobeerd om werk-gerelateerde stress te verminderen. Zo is in Frankrijk in wetgeving aangenomen die bedrijven met meer dan vijftig werknemers verbiedt om e-mails te sturen buiten de werkuren. Maar in andere landen is de situatie compleet anders, en wordt stress juist tot norm verheven, zegt De Munck: “In Japan bijvoorbeeld is het nog heel gewoon om na werktijd met klanten naar een restaurant of kroeg te gaan. Daardoor pak je te weinig rust en ontstaat er veel stress.”

Daarnaast geeft De Munck aan dat je personen ook kunnen trainen hun stressniveau te beheersen. Met name in de sport is dat in zwang: “Je kunt de stressreflex trainen, bijvoorbeeld door brandoefeningen te doen. Topsporters proberen tijdens trainingen een wedstrijdsituatie na te doen om de stress te ervaren tijdens een Olympische finale. Zo kan een zwemmer zijn wedstrijd op de automatische piloot zwemmen. Maar stress kan ook verminderd worden door het beoefenen van mindfulness. Het beoefenen van mindfulness heeft effect op vele vlakken. Een van de belangrijkste effecten is dat het de kwaliteit van aandacht verbetert op de vlakken, stabiliteit, controle en efficiëntie. Hierdoor zijn we bewuster op de veiligheidstaak die we uitvoeren, bewuster van onszelf, bewuster op de fysieke omgeving om ons heen en op de sociale omgeving om ons heen.”

Tot slot kan bij het aannemen van nieuwe medewerkers rekening gehouden worden met hun stressgevoeligheid. “Een van onze persoonlijkheidskenmerken is ‘emotionele stabiliteit’, zij die laag scoren op deze persoonlijkheidskenmerk hebben minder last van stress”, zegt De Munck.

Wilt u de lezing van Marcel de Munck bezoeken? Registreer hier voor een bezoek aan het LabSafety event 2019.