Door: FHI, Federatie van Technologie Branches Samenwerking tussen universiteiten en bedrijven is niet nieuw. Dat geldt zeker in de branche Laboratorium Technologie. De Industrial Focus Group EUV Optics was wel nieuw en uniek toen FOM hoogleraar Fred Bijkerk die van de grond trok in 2012, samen met ASML, ZEISS, Solmates, PANalytical en DEMCON. Bijkerk verhuisde een jaar later met zijn complete onderzoeksgroep naar de Universiteit Twente, het MESA+ Instituut voor Nanotechnologie. Bij zijn aantreden als nieuw bestuurslid van de brancheorganisatie voor micronano technologie MinacNed, vertelde Martijn Fransen van PANalytical vol trots over deze samenwerking. Reden om te gaan praten met professor Fred Bijkerk en met Eugene Reuvekamp, de direct betrokken manager research & technologie van PANalytical. Het succes blijkt te zijn gebaseerd op een relatie die al ruim twintig jaar geleden is gestart, tussen personen en organisaties. De organisaties veranderden. De persoonlijke relaties zorgden voor continuïteit en vernieuwing.
“Al midden jaren negentig van de vorige eeuw toen wij nog Philips Analytical waren, werkten we samen met Fred”, herinnert Reuvekamp zich. “Bij FOM, Fundamenteel Onderzoek der Materie, in Nieuwegein hadden we een röntgenbron en we wilden spectroscopie gaan doen”, vertelt Bijkerk. “We hadden toen contact met Philips Analytical en Philips Research vanwege de raakvlakken die we zagen qua technologie. Toen de stichting FOM in 2012 besloot Nieuwegein te sluiten heb ik besloten met mijn groep naar Twente te gaan en tegelijk aansluiting te zoeken bij bedrijven. De formule van de Industrial Focus Group hebben we zelf ontwikkeld om snel te kunnen starten in Twente. We wilden afspraken maken met bedrijven voor een langere periode. Zo loopt er nu een programma voor acht jaar met een budget van 20 miljoen euro. Naast PANalytical, ASML en Zeiss als leading partners, doen ook DEMCON, Solmates en TNO mee, vanuit een gezamenlijke interesse in optiek in het EUV, extreem ultraviolet, golfl engtegebied. De bedrijven betalen 50%, de provincie Overijssel, MESA+, STW en FOM dragen de andere helft bij. We zijn nu bijna halverwege de looptijd, aan het einde van de eerste, feasibilty, fase van het ontwikkelen van competenties en valorisatiecases. Nu gaan we naar de harvesting fase, waarin we kennis gaan verzilveren met de aangesloten bedrijven.”
Wat beweegt een bedrijf als PANalytical,, fabrikant en leverancier van laboratoriumapparatuur, om hier in te stappen?
“Door de ontwikkelingen in ons marktsegment van optische apparatuur voor materiaal analyse werd het lastiger om helemaal alleen als bedrijf te innoveren. De groep van Bijkerk werkt aan de fundamenten van de optiek in de golflengtes die voor ons interessant zijn. Dat geeft een enorme boost. De technologie die nu wordt ontwikkeld is een spin-off van eerder werk bij FOM dat daar ‘op de plank lag’. Komt bij dat we hier geen concurrentieprobleem hebben; de aangesloten partners zijn complementair in techniek en toepassing, en dat de groep nu fysiek heel dichtbij onze hoofdvestiging in Almelo zit.”
Hoe kijkt Bijkerk aan tegen de relatie fundamenteel onderzoek versus industrieel belang?
“Wetenschappers hebben veel te danken aan industriële ontwikkelingen. Er is een structureel tekort aan middelen voor fundamenteel onderzoek in Nederland. Wij zien echter dat er op hoog academisch niveau promotieonderzoek gedaan kan worden op basis van vragen uit de industriële praktijk. Wij werken onder andere met de Empyrean X-ray apparatuur van PANalytical en onderzoeken wat er op basis van die technologie allemaal nog meer mogelijk is. Met EUV bundellijnen kijken we via korte golfl engtes naar details die tot nu toe onzichtbaar bleven. En via het X-ray spectrum analyseren we elementen met een nauwkeurigheid die nog niet eerder is gedemonstreerd. Dat is moeilijk te doen op basis van de bekende standaard spiegels en lenzen. Ons onderzoeksthema is optiek voor het EUV gebied, een nieuwe technologie gebaseerd op 2D nanotechnologie en multilayer spiegels.“
Hoe werkt de samenwerking in de praktijk?
Reuvekamp spreekt er vol enthousiasme over. “Heel intensief. Onze mensen en de onderzoekers van Bijkerk overleggen over de voortgang. Wij formuleren binnen PANalytical wat we graag zouden willen en doen dat exact op dezelfde wijze als wanneer we het researchwerk intern zouden doen, inclusief projectoplevering, prototypering en testing. Met name de metrologiemethode waaraan wordt gewerkt is voor ons van belang. Karakterisatie is onze core business en we verwerken wat we leren in het onderzoek van Bijkerk in onze hard- en software.” Wat betreft het maken van afspraken over intellectueel eigendom, dat gaat niet vanzelf. Bijkerk geeft toe dat het “een effort is geweest om dat goed op de rails te krijgen”, mede omdat er ook buitenlandse bedrijven bij betrokken zijn. “We hebben een ‘general agreement’ gesloten, een soort raamcontract, met globale doelen. Dat geeft de juristen rust en kan daarna gemakkelijk gedetailleerd ingevuld worden per deelproject.”
Waarom Twente en PANalytical?
PANalytical werkt ook veel samen met andere universiteiten. “Maar hier gaat het om heel specifieke onderwerpen. En het is praktisch en voordelig dat het om de hoek gebeurt, want je moet elkaar echt regelmatig zien.” Dat vindt Bijkerk ook. “Het Twente-gevoel, de regionale opzet, dat is een extra stimulans voor mij, komend van buiten de regio, en ook voor de andere teamleden. Je zoekt elkaar op qua expertise, maar daarna is er de lokale coherentie. Dat geldt overigens net zo goed voor onze partner in Zuid Duitsland, Zeiss. Daar rijden we ook heel regelmatig naar toe.” “Dat verklaart wel het succes van Bijkerk”, meent Reuvekamp: “Hij heeft mensen die de boer op gaan.”
Wat zou jullie boodschap zijn naar anderen naar aanleiding van jullie ervaringen?
Voor Reuvekamp is dat helder: ”Koester je oude netwerk. Zoek contact, dan blijkt meer mogelijk dan je voor mogelijk houdt.” En Fred Bijkerk vanuit zijn optiek: ”Durf de stap te maken om jouw kennis te etaleren, in het vertrouwen dat je er anderen mee van dienst kunt zijn en er zelf ook beter van wordt.”
