Door: FHI, Federatie van Technologie Branches Het is niet de vraag of duurzaamheid in het lab op de agenda moet, maar welke maatregelen de hoogste prioriteit hebben. En daar zit de crux: waar begin je?
Met de Duurzaam Lab Challenge hebben we laboratoria en leveranciers opgeroepen om hun duurzame oplossingen, ideeën en handvatten te delen. Deze ideeën delen we met anderen, zodat óók zij stappen kunnen ondernemen.
Ook tijdens de duurzaamheid in de labworkshop van 28 september zijn vele ideeën de revue gepasseerd. Hieronder vind je een overzicht van al deze input en een aantal nuttige presentaties en links. Hopelijk geeft het je inspiratie om ook zelf aan de slag te gaan met dit belangrijke thema.
Het laboratorium is een grootverbruiker van energie, materialen, plastics en water. Daar gaan we dan ook als eerste mee aan de slag. Vervolgens geven we nog een aantal tips uit de praktijk. We geven een beeld hoe leveranciers omgaan met duurzaamheid en tenslotte gaan we in op de stappen die je kunt zetten om een beweging richting duurzaamheid in gang te zetten in jouw eigen lab.
1. Oplossingen om energieverbruik te verminderen
Marit de Kort van Green Labs Nederland gaf tijdens de workshop een aantal laagdrempelige tips:
-
Zuurkast: doe de kap naar beneden.
-
ULT freezer: doe mee aan de freezer challenge. Zet je vriezer bijvoorbeeld van -80°C op -70°C. Ruim je vriezer op en houd bij wat er in de vriezer zit, ook dat scheelt koudeverlies door het zoeken naar samples.
-
Benchtop equipment: stel vast of je deze altijd uit kan zetten, soms uit kan zetten of altijd aan moet laten staan. Werk met stickers op het apparaat zodat iedere gebruiker weet waar hij aan toe is. Zo voorkom je sluipverbruik.
-
IT: zorg dat je software altijd up-to-date is en sla je data op één plek op. Gebruik slimme algoritmes om dataproductie te verminderen. Kijk hiervoor ook eens op green-algorithm.org. Zet je computer op energy save mode.
De Hogeschool Leiden heeft een groot aantal projecten gerealiseerd om de duurzaamheid in het lab te bevorderen. De labzalen waren voorzien van conventionele tl-verlichting. De verlichting is aangepast naar led-verlichting wat een besparing heeft opgeleverd van 70% op het eerdere elektraverbruik. Daarnaast is de lichtkwaliteit verbeterd, door de kleurtemperatuur te verhogen van 3000 naar 4000 Kelvin. Dit is door gebruikers van de laboratoria heel goed ontvangen: het iets koelere licht draagt bij aan de concentratie van de medewerkers en studenten.
Daarnaast is het overgrote deel van de bestaande close-up boilers voor warm water vervangen voor doorstroomboilers. Dit levert energiebesparing (elektra) op omdat de doorstroomboilers het water alleen op temperatuur brengen als hierom gevraagd wordt (45°C). Terwijl de close-up boilers het water constant op een hoge temperatuur houden (65/70°C). Een tip is om te overwegen of warm water überhaupt nodig is. De grootste besparing is natuurlijk het weglaten van onnodige voorzieningen, zoals warm water.
Ook heeft de Hogeschool Leiden een elektraverbruiksmeter aangeschaft waarmee bekeken kan worden welke apparaten veel elektra verbruiken. Dit kan ertoe leiden dat (oude) apparaten met een groot verbruik vervangen worden door energiezuinigere exemplaren.
In 2021 is de Hogeschool gestart met de ‘freezer challenge’. Een oude minus 80°C-vriezer is vervangen door een nieuw en iets kleiner exemplaar. De ultra low-vriezers zijn standaard op minus 70°C en niet op minus 80°C graden ingesteld. Komend jaar worden alle vriezers en koelkasten geïnventariseerd en oude exemplaren (minder energiezuinig) worden vervangen en er wordt gekeken of de inhoud samengevoegd kan worden. Ook wordt er overwogen tot het opzetten van een database om alle samples/materialen in op te nemen, om zo het zoeken in vriezers te verminderen (koudeverlies) en efficiënter gebruik van de vriezers te bevorderen.
2. Oplossingen om materiaal gebruik en afval te verminderen
Denk na over de 5R’s van duurzaamheid:
-
Refuse
-
Reduce
-
Reuse
-
Recycle
-
Repurpose
De Alrijne Zorggroep meet wanneer chemicaliën ververst moeten worden. Dus niet standaard bijvoorbeeld elke week, maar na zoveel x gebruik. Daarnaast zijn zij bezig met het opstarten van een project om ziekenhuisbreed te kijken naar een soort formalinepotjes en scherper te zijn op de grootte die gebruikt wordt. Er wordt te vaak zeer klein materiaal aangeleverd in een verhoudingsgewijs te grote pot.
Het UMC Groningen gaat duurzamer om met afval, zij zamelen hun afval dus zorgvuldig in. Zo ook de piepschuimdozen die zij ontvangen bij de levering van (gekoelde) chemicaliën en apparatuur. Het piepschuim wordt door de afdeling logistiek ontdaan van alle etiketten en tape. Het schone EPS wordt machinaal vermalen en gecomprimeerd. Het restproduct is een grondstof voor nieuwe producten.
Wist je dat plastic doppen geld waard zijn? Althans, wel voor KNGF Geleidehonden. Per kilo ontvangt KNGF Geleidehonden een vergoeding. Dus gooi de doppen van lege chemicaliënflessen, plastic buizen etc, maar ook de "matjes" uit hervulbare pipetpuntdoosjes niet weg, maar lever ze in bij één van de depots. Je steunt niet alleen de opleiding van onze geleidehonden, maar het spaart ook nog eens het milieu. Inmiddels hebben alle doppen samen al tienduizenden euro’s opgeleverd.
Zie ook: https://geleidehond.nl/steun-ons/kom-in-actie/doppen-sparen
De Hogeschool Leiden voert een ontmoedigingsbeleid voor de aankoop van chemicaliën die milieubelastend zijn. Indien een verbinding nog niet in hun bezit is moet, voordat er goedkeuring is om deze aan te schaffen, gecontroleerd worden of deze stof niet (zeer) milieubelastend is. Deze verbindingen worden in principe niet besteld.
3. Oplossingen om waterverbruik te verminderen
Bewustwording is een belangrijk aspect bij de vermindering van waterverbruik. Ook hier kan het gebruik van stickers helpen. De Hogeschool Leiden gaat verder dan dat en heeft een aantal projecten gerealiseerd om het waterverbruik in de labzalen te verminderen.
Verwijderen van koudwaterkranen
In de labzalen zijn vanwege legionellabeheersing in totaal tachtig kranen verwijderd. De insteek was hier dus eigenlijk veiligheid, maar het bijeffect is duurzaamheid! Eerder werden de kranen die weinig gebruikt werden regelmatig gespoeld, vanuit het legionellapreventieplan. Hieronder een kleine berekening hoeveel water er gebruikt werd tijdens de wekelijkse spoelbeurten: 5 à 6 liter per minuut om te spoelen. Ongeveer 10 minuten spoelen totdat het water koud genoeg is. Voor de verwijderde kranen komt de besparing op water uit op: 5 x 10 x 80 = 4m³ waterbesparing per spoelronde, dus per week.
Efficiëntie demi-waterinstallatie
Een minder voor de hand liggend project was het verbeteren van de demi-waterinstallatie. Deze werkte niet goed. Vanuit de afdeling Technisch Beheer is aandacht geschonken aan de efficiëntie van deze installatie. De installatie verbruikte te veel zout en te veel water. De installatie werkt nu weer goed. Het zout wat nu niet meer te veel verbruikt wordt, gaat ook niet meer de zuiveringsinstallatie van het waterzuiveringsbedrijf in.
Recirculatiekoelers
Er zijn een zestal recirculatiekoelers aangeschaft voor specifieke apparatuur (rotavap en ICP). Het koelwater wordt niet door de gootsteen weggespoeld maar hergebruikt.
4. Nog meer tips uit de praktijk…
Voor de Duurzaamheid in het Lab Challenge zijn vele voorbeelden uit de praktijk ingezameld. Lees hieronder hoe je collega’s aan de slag zijn met duurzaamheid.
TotalEnergies
In het petrochemisch laboratorium van TotalEnergies (LubANAC Departement) wordt in-use smeerolie geanalyseerd. Op de werktafels werden steeds olie en/of solvent absorberende doeken gelegd om de tafels te beschermen tegen vervuiling, lekken, krassen, etc. Deze doeken werden dagelijks vervangen, wat resulteerde in 260 kilogram niet-recycleerbaar afval per jaar, enkel van deze afvalstroom.
Nu zijn deze doeken vervangen door silicone anti-slip matten, speciaal ontwikkeld voor laboratorium toepassingen. De matten bestaan ondertussen in twee formaten, te koop via Merck: "Reversable silicone lab mat")
ITK
ITK stuurt afgeschreven computers en laptops naar Afrika voor een tweede leven. Laboratoriumapparatuur die niet meer gebruikt wordt, maar nog goed werkt, wordt geschonken aan scholen voor de opleiding van laboranten, of wordt verkocht via Labmakelaar of een andere partner.
Op de meest kritische apparaten wordt een preventief onderhoudscontract voorzien, enerzijds om de goede werking te kunnen garanderen, maar anderzijds ook om de levensduur te verlengen. Zo hebben ze nog apparaten die dagelijks gebruikt worden, en die al meer dan 20 jaar oud zijn (sommige zelfs 30 jaar oud).
Bij de aankoop van nieuwe apparatuur wordt er gekeken naar het stroomverbruik. Vaak valt de keuze op een iets duurder apparaat als het stroomverbruik daarvan lager ligt.
Hogeschool Leiden
De Hogeschool Leiden geeft nog een aantal algemene tips:
- Bij iedere installatie afwegen of deze echt nodig is, hierbij het stroomverbruik meenemen.
- Noodzakelijke installaties efficiënt inregelen, zodat deze geen onnodig elektriciteit verbruiken of andere middelen die belastende zijn voor het milieu.
- Bij aanschaf van apparatuur duurzaamheidaspecten meenemen, denk aan vriezers, ijsmachine, flowkasten, vaatwasser (maar ook wasprogramma) en stoven. Laat duurzaamheid een rol spelen bij aanbestedingen van labmaterialen en chemicaliën.
Met alle tips en handvaten die de Hogeschool Leiden heeft ingestuurd, winnen zij de Duurzaam Lab Challenge Award 2022!
5. Duurzame oplossingen van leveranciers
Agilent
Agilent ontving recent de Green Lab-certificering voor een demolab. Door de ervaringen met het eigen lab, weten zij ook beter klanten te adviseren over hoe ze energie en water kunnen besparen en afval in hun eigen laboratoria kunnen verminderen. Om labs te helpen duurzamer te worden, biedt Agilent een verscheidenheid aan middelen, producten en diensten, waaronder:
Digitale Lab Services
De CrossLab Connect digitale technologie maakt laboratoria efficiënter en duurzamer door geautomatiseerde monitoring, planning en kalibratie van laboratorium apparatuur. Dit resulteert in minder energie, afval en oplosmiddelen/reagentia.
Duurzame producten
Veel van de laboratoriuminstrumenten van Agilent verbruiken minder energie en produceren minder afval. De Intuvo 9000 gaschromatograaf maakt bijvoorbeeld gebruik van een efficiënt direct verwarmingssysteem dat minder dan de helft van het elektrische vermogen van een conventionele gaschromatografie vereist, terwijl ook de warmte-energie die in het laboratorium wordt uitgestraald aanzienlijk wordt verminderd.
Agilent labelt veel producten met een "eco-nutrition" -label, dat aan gebruikers de milieu-impact van het product aangeeft. En via het programma voor duurzame verpakkingen werken ze aan het verzenden van producten met duurzaam geproduceerde verpakkingsmaterialen die gemakkelijker te recyclen zijn.
Agilent geeft ook een paar algemene tips waarvan sommigen al aan de orde zijn gekomen:
-
Bevorder het bewustzijn in je organisatie: wees je bewust van hetgeen je dagelijks gebruikt en weggooit en overweeg alternatieven.
-
Schakel lichten en apparatuur uit wanneer ze niet in gebruik zijn en sluit de zuurkast. Het koelen van ultralage temperatuurvriezers van -80°C tot -70°C kan het energieverbruik met een derde verminderen.
-
Werk samen met leveranciers om duurzaamheidsdoelen te bereiken. Praat met leveranciers over hun instrumenten en hoe energie-efficiënt/hulpbronnenintensief ze zijn.
-
Overweeg mogelijkheden voor hergebruik en recycling van zowel producten als verpakkingen. Agilent biedt bijvoorbeeld inruilprogramma's voor instrumenten.
Isogen Life Science
In laboratoria worden wereldwijd ontzettend veel plastics eenmalig gebruikt. Door zuiniger met deze plastics om te gaan, kunnen laboratoria enorm veel duurzamer worden. Isogen biedt klanten van Starlab pipetpunten de volgende duurzame maatregelen: Reduce, Reuse, Refill, Recycle.
-
De nieuwste generatie TipOne pipetpunt reduceert al 43% plastic ten opzichte van de oudere generatie tips.
-
Gebruik van Refills zodat de pipetbakjes hergebruikt worden, zorgt voor een afname van plastics tot wel 63%.
-
Pipetbakjes kunnen tot 200-maal geautoclaveerd worden.
-
Retourname en duurzame recycling van gebruikt plastic.
Met deze oplossing heeft Isogen Life Science de Duurzaam Lab Challenge Awards 2022 voor leveranciers gewonnen.
Labolutions
Labolutions biedt sinds kort de innovatieve ontwikkeling van de meest duurzame laboratoriumwerkbladen, met tot wel “85% biobased carbon content”. Deze werkbladen zijn voorzien van Trespa Toplab, gemaakt van een hernieuwbare materiaal. Een combinatie van kwaliteit en duurzaamheid.
6. Hoe zet ik de eerste stappen in mijn eigen lab
Marcel Braam van SGS deelde tijdens de workshop van 28 september een methode om een verbeterproject in je eigen lab op te starten. Deze stappen zijn samengevat in de fases Plan – Do – Check – Act.
In de plan fase ga je aan de slag met het verzamelen van data.
-
Bestuderen Kostenoverzicht – Focus Utilities
-
Breakdown kostenpost - Utilities
-
Plattegrond van het laboratorium
-
Verdeel het gebouw in zones
-
Verzamel technische specificaties v/d zones
-
Overzicht van apparatuur in de zones
-
Zoek naar de ‘hot spots’
-
Gebruik de volgende hulpmiddelen: 5G walk – 5W+1H – Brainstorm (4M)
Je komt tot een overzicht van voorstellen ter verbetering, inclusief de verwachte besparing die de verbetering oplevert en de naam van degene die verantwoordelijk is. In de do-fase ga je aan de slag met de verbetervoorstellen en in de check-fase vergelijk je de beginsituatie met de nieuwe situatie en benoem je de resultaten. Zorg ervoor dat verbeteringen ook opgenomen worden in de werkprocedures. Als een verbetering hier niet in is opgenomen, dan gaat het initiatief verloren zodra bijvoorbeeld nieuwe medewerkers aan de slag gaan. Dit doe je in de act-fase.
Download hier de presentatie van Marcel Braam met alle tips voor het volgen van deze methode.
Download hier de presentatie van Marit de Kort met al haar tips.
Met dank aan:
Dit project is mogelijk gemaakt door de steun van Greiner Bio-One, LabMakelaar Benelux, KRSS Europe en Intos interieurbouwers.
Met grote dank aan alle inzenders van de Duurzaam Lab Challenge 2022, Marit de Kort van Green Labs Nederland en Marcel Braam van SGS.
